دی آمونیوم فسفات چیست؟

یکی از مهمترین و کاربردی ترین کودهای صنعتی تولید شده در آزمایشگاه ها و کارخانجات کود صنعتی، دی آمونیوم فسفات است. این ماده معدنی که از ترکیب فسفر و نیتروژن به تولید رسیده است، یکی از کاربردی ترین کودهای صنعتی برای رشد گیاهان میوه دار و گلدار است که در صنعت کشاورزی، استفاده فراوانی از آن صورت می گیرد. مجموعه زحل شیمی برای بیان اهمیت این ماده در کشاورزی، ویژگی ها و کاربرد جامع آن را در این مقاله ارائه خواهد کرد.

دی آمونیوم فسفات چیست؟ معرفی ترکیب و ساختار شیمیایی

بسیاری از افرادی که برای رشد مناسب گیاهان باغ یا باغچه خود به دنبال یک کود مناسب هستند، همواره نام دی آمونیوم فسفات را می شنوند. اما دی آمونیوم فسفات چیست و چه تاثیری در رشد گیاهان دارد؟ این محصول از ترکیب اسید فسفریک با آمونیاک در شرایط کاملا آزمایشگاهی به وجود می آید. از این محصول به عنوان یکی از کودهای فسفاته مهم در بخش کشاورزی شناخته می شود که علاوه بر داشتن فسفات برای رشد عالی گیاه، از درصد بالایی از نیتروژن نیز برخوردار است.

کود N-P دی آمونیوم فسفات در شرایط آزمایشگاهی با کنترل دقیق گرما از دو یون مهم آمونیوم و هیدروژن فسفات تولید می شود که همواره به عنوان کودی با قابلیت انحلال بالا در آب و خاک، مورد استفاده قرار می گیرد. این محصول با داشتن PH 7.5 تا 8، به عنوان یک ماده معدنی قلیایی معرفی می شود که در خنثی سازی اسیدیته خاک و رشد بهتر محصول گیاهی نقش موثری دارد. البته لازم به ذکر است که نهایت تاثیرگذاری این کود در خاک، یک حالت اسیدیته است که به سبب وجود آمونیاک در ساختار این ماده صورت می گیرد.

 فرمول شیمیایی دی آمونیوم فسفات و ویژگی ‌های فیزیکی آن

این ماده معدنی به صورت جامد و در نوع گرانوله به تولید می رسد اما به علت قابلیت انحلال بالا در آب، سریعا در آب و خاک حل می شود و فسفر و نیتروژن آن در اختیار محصول کشاورزی قرار می گیرد. رنگ بلورهای گرانوله دی آمونیوم فسفات، سفید تا خاکستری روشن می باشد و از نقطه ذوب بالایی به میزان 155 درجه سانتی‌گراد برخوردار است. فرمول شیمیایی کود دی آمونیوم فسفات (NH₄)₂HPO₄ می باشد.

این ماده موثر و مفید در کشاورزی، کاملا بدون بو می باشد اما ممکن نوع خاصی از آن بویی شبیه آمونیاک را داشته باشد که علت این امر ترکیب آمونیاک در ساختار این محصول با حجم بالا است.

 

 

نحوه تولید دی آمونیوم فسفات در صنعت کود شیمیایی

تولید دی آمونیوم فسفات طبیعتا در محیط آزمایشگاهی انجام می شود و امکان استخراج آن به صورت آماده در قالب سنگ از طبیعت وجود ندارد. لذا مواد اولیه مورد نیاز برای تولید این محصول در کارخانجات صنعتی شامل 5/1 تا 2 تن سنگ فسفات، 2/0 تن سنگ نیتروژن و همچنین 4/0 تن سنگ گوگرد برای حل کردن می باشد.

متریال های سنگی موردنظر با قرارگیری در داخل یک راکتور، در دمای 70 درجه سانتیگراد واکنش می یایند و به شکل دوغاب در می آیند. حال برای گرانوله کردن این مواد باید دوغاب موردنظر خنک شود سپس با غربالگری جهت جداسازی ذرات ناهماهنگ، خشک شده و در بسته بندی های موردنظر قرار بگیرد.

کاربرد دی آمونیوم فسفات در کشاورزی و تغذیه گیاهان

از سری مزایایی که کود N-P دی آمونیوم فسفات در صنعت کشاورزی دارد، می توان به حفظ پایداری سلامت محصول گیاهی و باغی اشاره کرد. نیتروژن موجود در این ماده معدنی، باعث ماندگاری سرسبزی گیاهان موردنظر می شود و زیبایی و طراوات آن ها را سبب ساز می گردد. اما فسفر به عنوان یک ماده معدنی حیاتی برای گیاهان و محصولات کشاورزی، نقش فعال تری در بخش کشاورزی ایفا می کند.

فسفر در تمامی مراحل رشد یک گیاه از جمله ریشه زنی، گل دهی، میوه دهی و… نقش دارد و می تواند با بهبود رشد گیاه در هر یک از این مراحل، بهترین نتیجه را برای کشاورزی ایجاد کند. این محصول در تمامی بخش های کشاورزی از جمله کاشت محصولات زراعی و باغی استفاده می شود و ضمن بهبود سلامت خاک و آماده سازی آن برای پرورش گیاه یا محصول زراعی، امکان رویش کامل محصول موردنظر را به وجود می آورد.

مزایای استفاده از دی آمونیوم فسفات برای افزایش بهره ‌وری محصول

با استفاده از این محصول، طبیعتا گیاه موردنظر در هر موقعیت جغرافیایی، مقاومت بالایی نسبت به سرما خواهد داشت و با رشد بی رویه محصول دهی، حجم محصول گیاهی را در زمین های زراعی، باغی یا گلخانه ای افزایش خواهد داد.

طبیعتا خاک برای داشتن زمینه لازم جهت پرورش محصول خاص، نیاز دارد تا در درجه اول از ph و حاصلخیزی مناسبی برخوردار باشد. DAP کشاورزی با ایجاد حاصلخیزی مناسب خاک، میزان ph ان را نیز مطلوب می کند. استفاده از کود دی آمونیوم فسفات، باعث فعال شدن میکروارگانیسم‌های خاک می شود که نتیجه آن هیدرولیز شدن مواد مغذی خاک و جذب راحت تر آن توسط گیاه موردنظر می باشد.

 

 

تفاوت دی آمونیوم فسفات با مونو آمونیوم فسفات (MAP vs DAP)

در بازار تولید ترکیب آمونیاک و فسفر، از فرایندهای شیمیایی مختلفی استفاده می شود که هر یک از نسبت های مختلفی بهره مند هستند. درصد دی آمونیوم فسفات 46-18-0 است اما درصد مونو آمونیوم فسفات  52-11-0 می باشد. همینطور می توان گفت که نسبت فرآیند شیمیایی در مونو آمونیوم فسفات، یک به یک و در تولید دی آمونیوم فسفات، دو به یک است.

از سویی دیگر در بیان تفاوت DAP و MAP می توان گفت که میزان PH آن ها متفاوت است. PH دی آمونیوم فسفات 8 و مونو آمونیوم فسفات 3.5 است. لذا مونو آمونیوم فسفات اسیدی تر است از دی آمونیوم فسفات می باشد و برای استفاده در خاک های قلیایی بسیار مناسب می باشد.

 نقش دی آمونیوم فسفات در افزایش رشد ریشه و گل‌ دهی گیاهان

این کود به علت داشتن دو ماده معدنی فوق العاده کاربردی برای گیاه و خاک کشاورزی، افزایش بهره وری صنعت کشاورزی را منجر می شود. فسفات موجود در این کود که به عنوان یک ماده حیاتی گیاهان شناخته می شود، گیاه موردنظر را به رشد ریشه تحریک می کند. ریشه با بهره مندی از فتوسنتز طبیعی و انتقال انرژی و تشکیل قند، توسط فسفر موردنظر تحریک و رشد می یابد. ریشه زیاد امکان جذب مواد غذایی و ریزمغذی از خاک را برای گیاه موردنظر افزایش می دهد و در نتیجه بهبود محصول دهی گیاه را به وجود می آورد.

اما گل‌ دهی یک گیاه، توسط نیتروژن موجود در دی آمونیوم فسفات صورت می گیرد. مقاومت گل روی گیاه و عدم ریزش گل ها از روی ساقه با تامین نیتروژن موردنیاز گیاه انجام می گیرد. لذا این محصول در فرآیند میوه دهی و تسریع محصول دهی گیاه نیز بسیار کاربردی می باشد.

زمان و روش صحیح مصرف دی آمونیوم فسفات در مزارع و باغات

کود دی آمونیوم فسفات به عنوان یکی از ضروری ترین کودهای کشاورزی، با توجه به نوع گیاه و نیاز خاک موردنظر استفاده می شود. در به کارگیری این کود بهتر است PH خاک بررسی شود و در صورت قلیایی بودن، از مصرف آن خودداری شود. بهترین زمان استفاده از کود دی آمونیوم فسفات، در اوایل کاشت گیاه یا بذر می باشد تا رفع نیاز خاک به فسفر و نیتروژن از بین برود. اما در نحوه مصرف دی آمونیوم فسفات، بهار و پاییز به عنوان بهترین فصول استفاده شناخته شده اند.

از این کود می توان به سه روش چال کود، محلول پاشی یا کود آبیاری استفاده کرد. در روش چال کود، چاله های کوچکی در روی سطح خاک ایجاد می شود و کود گرانوله در آن قرار می گیرد. دقت کنید که در این روش، فاصله کود با بذر حداقل پنج سانتی متر باشد. در روش محلول پاشی می توان آن را به صورت گرانوله یا در ترکیب با آب، روی سطح خاک ریخت. در نوع آبیاری نیز، کود موردنظر در حجم توصیه شده روی بسته بندی محصول، با آب ترکیب و در زمان آبیاری گیاه، در اختیار خاک قرار می گیرد.

 

 

مقدار مصرف استاندارد دی آمونیوم فسفات برای انواع محصولات کشاورزی

تعیین حجم دقیق مصرف این کود باید براساس نوع گیاه، محصول و همچنین نیاز خاک برآورد شود. اما با استناد به توصیه های مصرفی درج شده روی بسته بندی کود، به ازای هر هکتار زمین زراعی، حدود 100 تا 200 کیلوگرم کود و به ازای هر درخت 50 تا 150 گرم کود دی آمونیوم فسفات استفاده می شود.

آیا دی آمونیوم فسفات برای خاک ضرر دارد؟ بررسی اثرات زیست محیطی

طبیعتا هر کود معدنی و غیر معدنی ضمن داشتن فواید بسیار زیاد برای محصولات گیاهی و زراعی، دارای عوارضی نیز می باشد که این عوارض ترجیحا متوجه محیط زیست می شود. دی آمونیوم فسفات یک کود قلیایی است اما به مرور زمان خاصیت اسیدیته خاک را بیشتر می کند و باعث شوری خاک و آسیب به گیاهان می شود.

از سویی دیگر فسفر و نیترات موجود در این کود، می تواند در اثر شسته شدن وارد آب های زیر زمینی شود و میزان نیترات آب را بالا برده و رشد جلبک را در آن افزایش دهد. لذا برای جلوگیری از اثرات مخرب این کود برای محیط زیست، لازم است قبل از مصرف، نیاز خاک به مواد معدنی نیتروژن و فسفات را بررسی کرد و با اطمینان از میزان PH خاک، مقدار مناسبی از آن را جهت بهره وری کشاورزی استفاده نمود.

 موارد منع مصرف یا احتیاط در استفاده از دی آمونیوم فسفات

با توجه به مزایا و معایب دی آمونیوم فسفات، لازم است از مواردی که به عنوان منع مصرف توسط تولیدکنندگان این محصول معرفی شده اند، آگاهی حاصل کرد. مهمترین موارد منع مصرف این محصول در بخش کشاورزی به عبارت زیر می باشند:

عدم مصرف در خاک سرد و مرطوب

استفاده از این محصول در زمانی که دمای خاک پایین است (اواخر پاییز و زمستان) و رطوبت بالای آن گزارش شده است، می تواند مانع از جذب فسفر موجود در کود شده و طبیعتا هزینه محصول را سوخت کند.

عدم مصرف در خاک گرم و خشک

استفاده از این محصول در دمای بالا، زمانی که رطوبت خاک به سرعت تبخیر می شود مناسب نیست. چون در این زمان، به علت عدم وجود رطوبت در خاک، کود امکان حل شدن کامل در خاک را پیدا نمی کند و در نتیجه در جذب آن توسط گیاه اختلال به وجود می آید.

عدم مصرف همراه با کودهای آلی

ترکیب این کود با انواع مختلفی از کودهای آلی و یا استفاده همزمان از آن، می تواند باعث واکنش های نامناسب، آسیب به گیاه و همچنین عدم متریال کودهای مصرفی شود.

عدم مصرف نزدیک بذر

حداقل میزان فاصله ای که کود گرانوله باید با بذر کاشته شده داشته باشد، 5 سانتی متر است چون نزدیکی بیش از این مقدار متریال کود با بذر، منجر به سوختگی و عدم رشد آن می شود.

عدم مصرف برای گیاهان دارای گوگرد

استفاده کردن از این کود برای محصولات زراعی که برای رشد بهتر و بیشتر به گوگرد نیاز دارند، منع شده است. لذا در صورت نیاز به استفاده از دی آمونیوم فسفات، لازم است که آن را با سولفات آمونیوم ترکیب کرد.

عدم مصرف برای خاک های قلیایی

به علت بهره مندی این کود از PH قلیایی، لازم است که میزان اسیدیته خاک سنجیده شود و در صورت بالا بودن PH، از مصرف این کود خودداری کرد.

 

 

قیمت دی آمونیوم فسفات در بازار ایران و عوامل مؤثر بر آن

با توجه به بالا رفتن نرخ ارز در ایران، قیمت دی آمونیوم فسفات نیز همواره افزایشی می باشد. اما به طور کلی مواردی که تاثیر بالایی در قیمت فروش این محصول می گذارند و قیمت نهایی آن را در بازار داخلی ایران تعیین می کنند به قرار زیر هستند:

• میزان نرخ ارز جهانی
• قیمت جهانی فسفات
• میزان عرضه و تقاضای آن در بازار
• برند محصول
• میزان کیفیت
• هزینه تولید
• هزینه حمل و نقل

 شرایط نگهداری و حمل‌ و نقل ایمن دی آمونیوم فسفات

در خرید دی آمونیوم فسفات، باید اطلاعات کافی از نحوه ذخیره، نگهداری و همچنین حمل و نقل آن به دست آید. چون این محصول مانند سایر کودهای معدنی دیگر از ویژگی های شیمیایی خاصی برخوردار است که می تواند شرایطی را برای نگهداری و استفاده تعیین کند.

این محصول به علت جاذب رطوبت، باید در بسته بندی های ضد رطوبت ارائه شود تا امکان جذب رطوبت ذرات گرانولی آن به صفر رسیده و از خرابی آن جلوگیری شود. انبار و ذخیره سازی آن به صورت سیلو ممنوع می باشد. لذا نگهداری آن در سوله های فله که در حجم های معین در بسته بندی کامل است، منعی ندارد. انبار نگهداری نیز باید کاملا خشک و خنک باشد و از تهویه مناسبی برخوردار باشد تا ضمن کاهش رطوبت محل نگهداری، دمای آن بیش از 70 درجه نباشد.

لذا در زمان حمل و نقل آن، باید نهایت دقت صورت بگیرد تا پارگی و خرابی بسته بندی و پاشیده شدن ذرات گرانوله آن محقق نشود که در این صورت، باید محصول موردنظر از بین برود. لازم به ذکر است که در صورت تحقق این امر و ارتباط مستقیم کود با پوست انسان، احتمال تحریک و آسیب پوستی بالا خواهد بود.

 ترکیبات شیمیایی و درصد نیتروژن و فسفر در DAP

درصد شیمیایی تعیین شده برای هر یک از متریال های معدنی این کود، متغیر است. لذا دی آمونیوم فسفات در درصد 18-46-0 عرضه می شود. این میزان از درصد بیانگر ترکیب 18 درصد نیتروژن، 46 درصد فسفات و صفر درصد دیگر ترکیبات معدنی و فلزی دیگر می باشد.

 دی آمونیوم فسفات وارداتی بهتر است یا تولید داخل؟ بررسی کیفیت برندها

انتخاب مناسب بین از بین دی آمونیوم فسفات ایرانی یا خارجی، با بررسی های انجام شده روی کیفیت، برند، نوع و قیمت محصول صورت می گیرد. متقاضیان باید این موارد را به نسبت شرایط خرید خود بررسی کنند و نوع ایرانی یا خارجی آن را انتخاب و خریداری نمایند.

• دی آمونیوم فسفات خارجی از نظر قیمت بالاتر از نوع ایرانی می باشد.
• DAP خارجی ار نظر نوع در تعدد بالا می باشد و امکان انتخاب راحت برند را برای خریداران ایجاد می کنند تعدد نوع ایرانی به نسبت خارجی کمتر است.
• دی آمونیوم فسفات خارجی به نسبت ایرانی کیفیت بهتری دارد و در فرآیند تولید از فناوری های مدرن و برتر استفاده کرده است.

نتیجه گیری

دی آمونیوم فسفات به عنوان یک کود معدنی و صنعتی، دارای ترکیب خالص فسفر و نیتروژن می باشد که وجود هر یک از این مواد برای رشد و بهره وری گیاهان و محصولات کشاورزی الزامی است. این محصول به علت تفاوت های ساختاری و کیفیتی در نوع ایرانی و خارجی، در تنوع قیمت عرضه می شود که متقاضیان می توانند نمونه های مختلفی از آن را برای استفاده در کشاورزی تهیه نمایند.